Το χρήμα στο λαιμό της

 

Η ιστορία του δανεισμού αρχίζει το 1824, προτού καν την ύπαρξη Ελληνικού κράτους. Θα συναφθούν δύο δάνεια, το 1824 και το 1825. Μερικούς μήνες μετά το ξέσπασμα και την εδραίωση της Επανάστασης κατέφθασαν στα απελευθερωμένα εδάφη διάφοροι επίδοξοι πολιτικοί ηγέτες, προερχόμενοι από τις τάξεις της οθωμανικής διοίκησης. Οι περισσότεροι διέθεταν μόρφωση και εμπειρία, λόγω της ιδιότητάς τους ως υπαλλήλων της Υψηλής Πύλης. Παράλληλα, είχαν εικόνα και άποψη του τρόπου με τον οποίο εκινείτο η διεθνής διπλωματία. Οπωσδήποτε, τα χαρακτηριστικά τους αυτά θα ήταν χρήσιμα στον Αγώνα, αν δεν συνδυάζονταν με μια δεσποτική αντίληψη στην άσκηση εξουσίας και με μια ροπή στη δολοπλοκία και τη διαφθορά, κληρονομιά από την πολύχρονη παραμονή τους στην παρηκμασμένη οθωμανική κρατική μηχανή.

Από τον πρώτο κιόλας καιρό επέδειξαν διάθεση αυτονόμησης από τους λοιπούς επαναστάτες, υιοθέτησαν πρακτικές υπονόμευσης έως και φυσικής εξόντωσης όσων θεωρούσαν αντιπάλους τους, επιχείρησαν να καπελώσουν την Επανάσταση και να την ελέγξουν, δημιουργώντας δικά τους όργανα διοίκησης. Κυρίως όμως αναζήτησαν ακλόνητα στηρίγματα που θα βοηθούσαν στην εδραίωση της κυριαρχίας τους. Και δεν ήταν καθόλου δύσκολο να τα βρουν.Εμφορούμενοι καταφανώς από μια υποτελή υπαλληλική συμπεριφορά, απέστειλαν ανιχνευτές προς ανεύρεση κηδεμόνων, ζητώντας δανεικά. Και κάπως έτσι δημιουργήθηκαν οι πρώτες «εθνικές» υποχρεώσεις σε πιστωτικά ιδρύματα στη Μασσαλία και τη Ζυρίχη.Αυτά συνέβησαν ώς τα τέλη του 1822 και ουσιαστικά άνοιξαν το δρόμο για τα μεγάλα δάνεια της Επανάστασης του 1824 και του 1825, η τύχη των οποίων καθώς και οι ληστρικοί τους όροι είναι λίγο έως πολύ γνωστά. Το πρώτο δάνειο είχε ονομαστικό ποσό 800.000 στερλινών, αλλά μόνο 308.000 στερλίνες και πολεμοφόδια αξίας 11.900 στερλινών δόθηκαν στην Ελλάδα.

Το δεύτερο δάνειο είχε ονομαστική αξία 2.000.000 στερλινών. Στα χεριά μας έφτασαν μόλις 529.000 στερλίνες καθώς από αρχικό ποσό θα κρατηθούν διάφορα ποσά για τόκους, έξοδα, μεσιτικά και προηγούμενα δάνεια, συνολικά 529.000 στερλινών.Το “πάρτι” όμως δεν έχει τελειωμό εδώ… Από τις υπόλοιπες 529.000 στερλίνες θα σταλούν στην Αμερική 156.000 στερλίνες για να κατασκευαστούν δύο ατμοφρεγάτες και 123.000 θα παραμείνουν στην Αγγλία για την κατασκευή έξι ατμοκινήτων πλοίων. Ποσό 37.000 θα δοθεί για μισθοδοσία στον άγγλο ναύαρχο Κόχραν, ο οποίος ανελάμβανε την ηγεσία του υπό κατασκευή ελληνικού στόλου. Στην Ελλάδα έμειναν 190.000, οι οποίες θα σπαταληθούν στις εμφύλιες αναμετρήσεις την εποχή που ο Ιμπραήμ έφθανε ανενόχλητος στην Πελοπόννησο. Η πρώτη ουσιαστική πτώχευση ήταν αναμενόμενη και σημειώθηκε τρία χρόνια αργότερα το 1827 με την αδυναμία καταβολής των τοκοχρεολυσίων των δύο πρώτων δανείων.     

Οι φατρίες Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου – Γεωργίου Κουντουριώτη – Ιωάννη Κωλέττη, που υιοθέτησαν την πρακτική των εξαρτήσεων, υπεραμύνθηκαν της στάσης τους, ισχυριζόμενες ότι η σύναψη των δανείων ήταν μονόδρομος, καθώς το ταμείο της Επανάστασης ήταν άδειο και χρειάζονταν χρήματα για πολεμοφόδια. Το συγκεκριμένο επιχείρημα κατοχυρώθηκε στην ιστοριογραφία και πέρασε και στα σχολικά βιβλία, για να συνηθίζουν από μικρή ηλικία οι εκκολαπτόμενοι πολίτες να δικαιολογούν τον αριβισμό και την υποτέλεια στην πολιτική σκηνή. Σπανίως αναφέρεται ότι ένα ελάχιστο, υποτυπώδες ποσό από τα δάνεια χρησιμοποιήθηκε για τις ανάγκες του Αγώνα. Τη μερίδα του λέοντος καρπώθηκαν δανειστές και παντός είδους «φιλέλληνες». Οι Ελληνες διαπραγματευτές έλαβαν μια διόλου ευκαταφρόνητη προμήθεια και ό,τι απέμεινε ρίχτηκε απ’ τους ντόπιους κυβερνώντες στην εμφύλια διαμάχη που είχε στο μεταξύ ξεσπάσει, προκειμένου να κρατηθούν στη θέση τους.

Το πιο θλιβερό είναι ότι για τη σύναψη των δανειακών συμβάσεων των 1824-25 δεσμεύτηκε το σύνολο της μετέπειτα δημόσιας περιουσίας. Ελαφρά τη καρδία δόθηκαν προς εξυπηρέτηση του εξωτερικού χρέους τα «εθνικά κτήματα» και τα έσοδα από πλουτοπαραγωγικές πηγές (π.χ. Αλυκές) και τελωνεία. Ανερυθρίαστα υποθηκεύτηκε το μέλλον ενός κράτους και ένας ολόκληρος πληθυσμός υποχρεώθηκε να ζει στη στέρηση. Επειτα από πολλές δεκαετίες, τα χρωστούμενα εξοφλήθηκαν αλλά αντικαταστάθηκαν με νέα.

ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ-ΔΙΑΦΟΡΕΣ: Το υψηλό δημόσιο χρέος παραμένει η κύρια αιτία που η χώρα αδυνατεί να σηκώσει κεφάλι από το 1827 που αναγκάστηκε να κηρύξει την πρώτη πτώχευση.Τα επιτόκια δανεισμού τότε κυμαίνονταν μεταξύ 5,5 και 8,7% αλλά πάντως αρκετά υψηλότερα από το μέσο ευρωπαϊκό επιτόκιο που ήταν μεταξύ 3 και 4%. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και σήμερα που τo spread εκτινάχτηκε στις 600 μονάδες βάσης.
  Η κύρια διαφορά είναι ότι η χώρα ανήκει στη ζώνη του ευρώ και είναι αδιανόητη η χρεοκοπία, εφόσον δεν επιστρέψουμε στο εθνικό νόμισμα. Μια ενδεχόμενη χρεοκοπία της Ελλάδας θα πυροδοτήσει ντόμινο στην Ευρωζώνη, καθώς υπάρχουν κι άλλες χώρες, τα λεγόμενα PIIGS(το ακρωνύμιο των 5 ευρωπαϊκών χωρών που στιγματίστηκαν για το δημοσιονομικό τους χρέος) που βρίσκονται κοντά στο σημείο μηδέν.Οι εμπνευστές του πρώτου ελληνικού «success story» φαίνεται πως έθεσαν γερά θεμέλια, πάνω στα οποία φρόντισαν να χτίσουν οι μεταγενέστεροι και συνεχιστές τους. Άξιοι!

Κωνσταντίνος Δημόπουλος