Εμμανουήλ Ροΐδης

• Στην Ελλάδα άπαντες οι έχοντες ονύχια αγωνίζονται να σπαράξωσιν τους έχοντες πτερά.

• Ως οι Ινδοί εις φυλάς, ούτω και οι Έλληνες διαιρούνται εις τρεις κατηγορίας: α) Εις συμπολιτευομένους, ήτοι έχοντας κοχλιάριον να βυθίζωσιν εις την χύτραν του προϋπολογισμού. β) Εις αντιπολιτευομένους, ήτοι μη έχοντας κοχλιάριον και ζητούντας εν παντί τρόπω να λάβωσιν τοιούτον. γ) Εις εργαζομένους, ήτοι ούτε έχοντας κοχλιάριον ούτε ζητούντας, αλλ’ επιφορισμένους να γεμίζωσι την χύτραν διά του ιδρώτος των.

• Είς νόμος απαιτείται εις αυτήν τη χώραν, ο οποίος να επιτάσσει την εφαρμογήν όλων των υπολοίπων νόμων.

• Έκαστος τόπος έχει την πληγήν του: Η Αγγλία την ομίχλην, η Αίγυπτος τας οφθαλμίας, η Βλαχία τας ακρίδας και η Ελλάς τους Ελληνας.

•  Η θέσις των παρ’ ημίν πολιτευομένων πολύ ομοιάζει την των αυτοκρατόρων της Βυζαντινής Ρώμης, οίτινες προς κατάληψιν του θρόνου συνεμάχουν μετά Φράγκων, Τούρκων και Βουλγάρων, εις ους αυτοί τε και οι υπήκοοι αυτών επλήρωνον έπειτα λύτρα.

•  Ο Έλλην προτιμά συνήθως την ομαλωτέραν οδόν, έστω και άγουσαν εις βάραθρον. 

Ο Ροΐδης είναι γνωστός κυρίως ως συγγραφέας της Πάπισσας Ιωάννας και κριτικός. Τη γραφή του χαρακτηρίζει το περίτεχνο ύφος, το ευφυές, συχνά σαρκαστικό χιούμορ, η σατιρική διάθεση. Η κριτική του οπτική, αποτέλεσμα των ελληνικών και ευρωπαϊκών σπουδών του, του έντονου κοινωνικοπολιτικού προβληματισμού του και της αξιοσημείωτης οξυδέρκειάς του, διαμορφώθηκε κυρίως μετά την Πάπισσα Ιωάννα. Ήδη ωστόσο με το πρώτο αυτό έργο του αντιτάχθηκε στην ελληνοχριστιανική και αντιευρωπαϊκή θεωρία της εποχής του, για να περάσει σταδιακά στην επόμενη φάση, όπου υπεραμύνθηκε ενός νέου κοσμοπολίτικου πνεύματος στη νεοελληνική λογοτεχνική παραγωγή και καταδίκασε τη ρητορεία της ρομαντικής έκφρασης της Α΄ Αθηναϊκής Σχολής, διατηρώντας ωστόσο παράλληλα τις καταβολές του στον ευρωπαϊκό διαφωτισμό  και το ρομαντισμό του Byron.

Στο γλωσσικό ζήτημα εξάλλου ο Ροΐδης τάχθηκε θεωρητικά υπέρ της δημοτικής (η μελέτη του για το Ταξίδι του Ψυχάρη αποτέλεσε την πρώτη παρουσίασή του στην Ελλάδα) που θα προερχόταν από τον βαθμιαίο καθαρισμό της καθαρεύουσας. Χαρακτηριστικό του έργου του είναι η δημιουργική επίδραση του προσωπικού λογοτεχνικού ύφους του στην καθαρεύουσα γλώσσα. Στη δημοτική έγραψε μόνο ένα διήγημα με τίτλο Η Μηλιά (1895).

 Ιδιόμορφη τέλος στάθηκε η σχέση του με τους πεζογράφους της γενιάς του 1880, καθώς καταδίκασε την ηθογραφική λογοτεχνική παραγωγή και περιήλθε σε ανοιχτή ρήξη με τους νεώτερους συγγραφείς. Στην ιστορία της νεοελληνικής κριτικής σημαντική θέση κατέχει η διαμάχη του με τον Άγγελο Βλάχο, με αφορμή την εισήγηση του πρώτου στον ποιητικό διαγωνισμό του Παρνασσού το 1877, όπου αποκήρυξε όλα τα έργα που είχαν υποβληθεί και υπό την επίδραση της θεωρίας του Ταίν για την ποιητική ατμόσφαιρα διατύπωσε την άποψη περί ανυπαρξίας ποιητικής παραγωγής στην Ελλάδα, με εξαιρέσεις τους Σολωμό, Χριστόπουλο, Βηλαρά, Αχιλλέα Παράσχο και Αριστοτέλη Βαλαωρίτη. Με την εισήγησή του ο Ροΐδης καταδίκασε στην ουσία την έκφραση του ρομαντισμού από την Α΄ Αθηναϊκή σχολή και την τακτική των ποιητικών διαγωνισμών και εισηγήθηκε την ανάγκη αναπροσανατολισμού της νεοελληνικής πεζογραφίας. Παράλληλα υπήρξε ένας από τους εισηγητές συγγραφέων όπως οι ΄Εντγκαρ ΄Αλαν Πόε, Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, Μπωντλαίρ στην Ελλάδα.

Συνοπτικά θα λέγαμε πως ο Ροΐδης αποτέλεσε μια μοναχική περίπτωση δημιουργού που κάλυψε χρονικά μια μεγάλη περίοδο της νεώτερης λογοτεχνίας μας και δημιουργώντας στην καμπή της πρώτης Αθηναϊκής Σχολής προς τη δεύτερη αντιμετωπίστηκε ως ριζοσπάστης από τους συγχρόνους του και ως συντηρητικός από τους νεώτερούς του.

(Πηγή: Ε.ΚΕ.ΒΙ)